Stari turski nišan u selu Okruglo

autor. Mirsad Durmišević

Ovaj stari turski nišan nalazi se u mezarju kod Spomen škole na Trnoviku u selu Okruglo kod Rogatice. Tipičan je primjer nišana iz najranijeg perioda islama (doba feth),  u Bosni i Hercegovini i predstavlja prelazni oblik sa značajnim uticajima srednjovjekovnog tradicionalnog načina izrade nadgrobnog spomenika-stećka. 

Nišani najstarije epohe se nalaze gotovo po cijeloj Bosni, za njih se u narodu kaže da označavaju grobove palih turskih vojnika, pa ih, po tome, zovu šehitskim ili, rjeđe gazijskim i šehitlucima. Osnovne značajke ovih nišana su težina, arhaičnost oblika i jako primitivna obrada. Takođe se u narodnim pričama kaže da je osvajač Bosne Mehmed Fatih vodio sa sobom 12 000 klesara koji su radili te nišane i to njegovim poginulim vojnicima. Dimenzije i oblici ovih nišana ukazuju na oblikovani prijelaz iz stečka ili iz obeliska bosanskih hrišćana (bogumila). Na starim nekropolama opaža se ovaj prijelaz, gdje se na jednoj strani nalaze stečci bosanskih hrišćana, a na drugoj arhaični nišani njihovih islamiziranih potomaka.

U blizini ovog nišana se nalaze četiri srednjovjekovne nekropole stećaka što ukazuje na kontinuitet življenja na ovom prostoru. Vlasnik mezara je htjeo da leži uz svoje očeve i djedove, »dobre Bošnjane«.

Na uzglavnom nišanu (visine oko 1,5 m, i osnovice 35 x 26 cm.) mezara, njegovoj široj vertikalnoj strani, tehnikom urezivanja je predstavljena dopojasna figura žene u ukrašenoj haljini ili košulji, bez jasne naznake ruku ili nogu.  Na njenom licu su označene oči, nos i usta. Glava joj je prekrivena maramom, a iznad glave na istoj strani nišana vidimo neku biljnu stilizaciju, kao granu. Ispod figure su dvije spirale od kojih se prema dole spuštaju dvije obične vrpce. Pri vrhu bočnih strana urezani su meanderski frizovi, a na drugoj široj strani polumjesec. Na  uznožnom nišanu (visine oko 1 m. i osnovice 30 x 30 cm.) tehnikom urezivanja ima 3 koncentrične kružnice na njenoj široj strani. Nisam  siguran da li nišani pripadaju jednom mezaru, ili su to nišani dva mezara jer je razmak između njih veći od 2,5 metra. Međutim ovako veliki razmak, koji znatno nadmašuje dužinu mrtvog tijela u grobu, karakterističan je za stare muslimanske mezare, koji se nazivaju šehidski. Nišani su izrađeni od grubo klesanog kamena krečnjaka, bez ikakvog natpisa. Oba nišana imaju oblik uspravne četverostrane prizme, sa piramidalnim završetkom i oštečenom polukuglom na vrhu (ili jabukom). Slične, oblike nišana i veoma izražene jabuke imaju i nišani Mahmuta Brankovića i Radivoja Oprašića iz okolice Rogatice (oko 5 km. od sela Okruglo). Znači da su nišani tipološki muški, jer ženski nišani su redovito plosnati. Nišan je nedatiran, vjerovatno iz XV-XVI vijeka, a vlasnik mezara je nepoznat. Mezar nije ograđen santračem. Ovaj nišan je zanimljiv i zbog toga što je jedan od rijetkih u BiH na kojem je prikazan motiv ljudske figure, jer Muslimanima  je u islamu zabranjeno prikazivanje ljudskih likova, ipak je nepoznati klesar uklesao lik. Ovaj motiv na nišanima (i stećcima) je slabo proučavan. Dosada su izražene vrlo različite pretpostavke o tumačenjima njegovog značenja i porjekla. U BiH sličan nišan se nalazi u Varvari kod Prozora.

     

STEĆCI kataloško-topografski pregled,  Šefik Bešlagić

Ovaj nišan spominje i Ćiro Truhelka u svom članku "Natpisi iz sjeverne i istočne Bosne"u GLASNIKU ZEMALJSKOG MUZEJA od 1.7.1895.godine. 

Nuzgred spominjem i jedan stari turski nišan, što sam ga našao pred selom Šatorovićima, pošav iz Rogatice u Dumaniće sa stilizovanim ljudskim likom (slika 20.). Pošto su Muhamedancu zabranjene slike, zanimljiv je taj spomenik, a znam samo još jedan sličan, na koga sam se u Varvari kod Prozora namjerio.
Natpisi iz sjeverne i istočne Bosne.
Autor: ĆIRO TRUHELKA
Publikacija: GLASNIK ZEMALJSKOG MUZEJA
Datum izdavanja: 01/07/1895

Okruglo-stečci na  Trnoviku

Na  području opštine Rogatica nalaze se najstariji muslimanski nadgrobni spomenici u BiH (XV i XVI stoljeće), koji predstavljaju prelazni oblik od stećaka ka nišanima. Na nekima od njih nalaze se najstariji epitafi napisani na orjentalnim jezicima, a na tri su natpisi izvedeni bosančicom.