Epska pjesma “SMRT HRELЈE OD PAZARA”

Ibrahim Hodžić: „Hrelja (Relja) od pazara kao junak muslimanske narodne pesme“

Narodnu pjesmu Smrt Hrelje od Pazara prvi put sam čuo od guslara Mehmeda Bajića, zvanog Đede, iz Vratara (Žepa). Od njega sam ovu pjesmu slušao nekoliko puta i privukla je moju pažnju zbog meni do tada nepoznatog sadržaja a i ljepote njene obrade uz gusle. Istu sam pjesmu čuo od jednog Prijepoljca (imena mu se ne sjećam) dok smo zajedno ležali u Državnoj bolnici u Sarajevu 1929/30. godine. On je tu pjesmu više puta pjevao ali bez gusala. Od njega sam, a kasnije i od drugih ljudi saznao da su Prijepoljci dobri narodni pjevači. Treća ličnost od koje sam tu pjesmu čuo, nešto prije 1938. godine, zvao se Hašim Agić, iz sela Stare Gore kraj Rogatice.

Sve tri verzije koje sam čuo od različitih ličnosti, sa tri dosta udaljena kraja naše zemlje, vrlo su identične, a verzije Prijepoljca i Hašima Agića potpuno su iste.

Pjesma „Smrt Hrelje od Pazara, zabilježena je u Glasniku Zemaljskog muzeja u Sarajevu, sveska XIX (posvećena Žepi) za godinu 1964. Pjesmu, je saopštio Ibrahim Hasanović iz Žepe, ali je ona saopštena u nešto drugačijoj varijanti od ove koju sam ja zapamtio.

Hrelja od Pazara ili Relja od Pazara, odnosno Relja Krilatnca, mitska je ličnost. On ima krila, a često se ističe da i njegov konj ima krila. U više srpskih narodnih pjesama Relja Krilatica (Relja od Pazara) opjevan je kao nenadmašan junak koji ima krila pa je neuhvatljiv i nesavladiv.

U muslimanskoj narodnoj pjesmi Relja od Pazara se bori samo protiv Arapa, kao što se Kraljević Marko borio protiv Turaka. On se ne bori protiv Turaka pa je čak očuvano predanje da je Hrelja primio islam te da su Muslimani Hrelje iz Rogatice njegovi potomci.^[1]

Ibrahim Hodžić, koji nam saopštava ovu pjesmu kaže: „Mit o Hrelji od Pazara, krilatom junaku, mora da je veoma star. On je sigurno stariji od vremena dolaska Turaka na Balkan i od kosovskih junaka, jer jedino se dade tako objasniti zašto se on zadržao i očuvao u muslimanskoj narodnoj pjesmi”. U vezi sa ovim navodimo da je Novi Pazar, grad za koga se vezuje ličnost Hrelje, odnosno Relje Krilatice, osnovan 1461. godine, kada se prvi put pominje pod tim imenom i da su ga osnovali Turci. Ovaj podatak navodimo u želji da pomognemo oko vremena nastanka ove pjesme (primjedbe Redakcije).

[1] Uspomena na Relju Krilaticu, ali samo kao na srpskog narodnog junaka, očuvana je u novopazarskom kraju do današnjih dana. Po njemu se, u narodu, zove Pećina isposnica u Rasu, u kojoj je bio zatočen Nemanja i gde je 1202. godine pisano i iluminirano Vukanovo Jevanćelje, — Pećina Relje Krilatice. Jedna od glavnih ulica u Novom Pazaru (Varoš- mahala) zove se Ulica Relje Krilatice.

* Ibrahim Hodžić: „Hrelja (Relja) od pazara kao junak muslimanske narodne pesme“, Novopazarski zbornik 1979., str. 101-104.

Epska pjesma “SMRT HRELЈE OD PAZARA”

Sastale se do tri stare majke

U Prilepu gradu bijelome,

A na kuli Kraljevića Marka.

Sve tri ću ti po imenu kazat:

Jedno majka Hrelje od Pazara,

Drugo majka Muse Ćesardžije,

Treće majka Kraljevića Marka.

O čemu su eglen zaturile?

O junaštvu i o mejdanima.

Veli majka Hrelje od Pazara:

„Ja sam majka najboljeg junaka,

Krilat hoda po bijelu svijetu

Kao pčela po medenu cvijetu”.

Veli majka Muse Ćesardžije:

„Ja sam majka najboljeg junaka,

Ne boji se ni sve sedam kralja,

Sedam kralja od sedam zemalja,

I osmoga cara od Stambola.”

Veli majka Kraljevića Marka:

„Ja sam majka najboljeg junaka,

Kojeg gvožđe ni olovo neće

Bez straha se po svijetu šeće.”

One tako u riječi bile,

Dok odajska odlećoše vrata,

Na njih hrupi Kraljeviću Marko,

A za njime Musa Ćesadžija.

Pita Marko do tri stare majke:

„O čemu ste eglen zaturile?”

Progovara Kraljevića majka:

„O moj sine, Kraljeviću Marko,

Mi smo, sine, eglen zaturile

O junaštvu i o mejdanima,

Koja j’ boljeg rodila junaka.”

Progovara Kraljeviću Marko:

,,Čujete l’ me, do tri stare majke,

Nit je majka rodila junaka,

Nit je majka rodila junaka,

Ko’ junaka Hrelje od Pazara —

Mi smo skoro na put putovali,

Nas trojica, do tri pobratima,

Pa siđosmo do Pirota grada,

Oko kog su duboki hendeci,

Čuvaju ga straže od Arapa.

Prvi stupi Hrelja od Pazara,

Na Krilašu konju od mejdana,

Pa se skoči skoka nekolika,

Da preskoči duboka hendeka,

Kad bi Hrelja na domak hendeka

Razvi krila kao gorska vila

I preskoči duboka hendeka.

Za njim stupi Musa Ćesardžija

Na doratu konju od mejdana

Zaskoči se skoka nekolika

Da preskoči duboka hendeka.

Đe je sreća tu je i nesreća,

Pade Musa u hendek duboki.

Reda doće i na mene, majko,

Pa poćerah šarca debeloga,

Zaskočih se skoka nekolika,

Da preskočim duboka hendeka,

Đe je sreća tu je i nesreća,

I ja padoh u hendek duboki,

Pa povika grlom iz avaza:

,,Đe si, Hrelja niđe te ne bilo,

Zar ćeš svoje pobre ostaviti,

Da poginu u hendeku hladnu?”

Dobar junak dobro uho ima,

Pa se Hrelja brzo povratio

Prifati nas ko tiče iz gnijezda

I iznese na poljanu ravnu.

Kad to vide straža od Arapa,

Tad povika crni Arapine:

„Čuješ li me, krilati junače,

Okreni se da ti vidim lice —

Da l’ si junak ili gorska vila?’

Prevari se Hrelja od Pazara,

Prevari se žalosna mu majka,

Pa okrenu lice na tu stranu,

Tad je Arap strijelu odapeo

I pogodi Hrelju od Pazara

Među oči đe s’ obrve vežu,

Pade Hrelja u zelenu travu,

Mrtav pade više ne ustade.

Nas dvojica raku iskopasmo,

Na finu ga mjestu ukopasmo.”

Kad to čula ostarjela majka,

Mila majka Hrelje od Pazara.

Srce steže na postelju leže,

Ali srce odoljet ne može

Tugovala četiri sahata.

Kad je peti sahat nastupio,

Stara majka svijet mijenila.

Usta Marko, a i Musa s njime,

Opremiše ostarjelu majku,

Milu majku Hrelje od Pazara,

Opremiše, pa je ukopaše.