Rijeka Žepa

autor: Mirsad Durmišević
*Prenošenje teksta je dozvoljeno samo uz navode izvora i linka koji vodi na izvorni tekst

Rijeka Žepa je lijeva pritoka rijeke Drine i zauzima dio središnjeg slivnog područja ove rijeke. Nastaje 6 km južno od Han Pijeska u podnožju planine Žep (1537 m) po kojoj je dobila ime. Vrelo od kojeg nastaje rijeka naziva se Široko vrelo i nalazi se na 980 m nadmorske visine. Ukupna dužina rijeke Žepe iznosi 25,1 kilometara, a dužina toka kroz područje opštine Rogatica 7 kilometara. Žepa se u Drinu ulijeva kod sela Slap. Na ušću uzburkanu planinsku riječicu Žepu odjednom zaustavlja na tom dijelu sada veoma mirna Drina. Mirna je jer se Žepa ustvari uliva u drinsko akumulaicono vještačko jezero Perućac koje se nalazi se na 291 m nadmorske visine. Ova akumulacija je duga 54 km, a području Žepe (MZ Žepa) pripada u dužini od oko 4,5 km. Njegova ukupna površina je 12,4 km², zapremina vode 340 miliona m³, a najveća dubina je 70 metara. Vertikalna razlika rijeke Žepe od izvora do ušća iznosi 689 m, a pad riječnog korita 2,74 %. Koeficijent razvitka riječnog toka je 1,43. Postoje dva mosta na rijeci Žepi koja potječu iz Osmanske vladavine, a jedan od njih je smješten na privremeni popis nacionalnih spomenika BiH

Uzdužni profil korita rijeke Žepe (od pritoke Budučin potok do ušća u Drinu)

Na osnovu izgleda talvega može se reći da rijeka Žepa ima stupnjeviti uzdužni profil, koji se sastoji od nejednakih padova, pri čemu se u pojedinim sektorima javljaju prelomi i veći padovi sa slapovima i brzacima.

Ušće Žepe u Perućačko jezero

Dolina Žepe je kompozitnog karaktera i sastoji se od proširenja i suženja. Pritoke rijeke Žepe su kratkog toka i to su uglavnom manji potoci stalnog ili povremenog karaktera. Njihov vodostaj direktno ovisi o količini padavina. Nakon otapanja snijega ili intenzivnih padavina poprimaju bujični karakter, što ima za posljedicu jaku eroziju na uzdužnom profilu. Najznačajnije pritoke Žepe su Radavski potok i Budučin potok.

Lokalitet vodomjerne stanice Žepa na vodotoku Žepa udaljen je cca 1,5 km od ušća u akumulaciju Bajina Bašta pa prema tome, hidrološka stanica relevantno reprezentuje količine protoke na vodotoku Žepa. Također, obzirom da u periodu 1965-1967 godina i 1982-1985 godina, nisu vršena hidrometrijska mjerenja protoka i činjenicu da je korito promjenjivo – podaci o vodostajima iz navedenog perioda nisu tretirani. Tako, stvarno razdoblje hidrološke obrade je: 1962-1964 godina i 1968-1981 godina.

Tabela : Srednja vrijednost proticaja rijeke Žepe od 1962-1981. godine (m³/s). (Izvor podataka FHMZ Sarajevo)

Na osnovu podataka iz tabele može se zaključiti da rijeka Žepa ima nivalno-pluvijalni (snježno-kišni) režim. Maksimalni proticaj javlja se u proljeće i to u aprilu i maju, što je posljedica otapanja snijega i povećane količine padavina. Minimalni proticaj javlja se u avgustu i septembru, kao rezultat smanjene količine padavina i povećanog isparavanja. Srednji godišnji proticaj je 3,76 m³/s, dok je minimalni proticaj zabilježen u septembru 1971. godine i iznosio je 1,04 m³/s, a maksimalni proticaj u decembru 1968. godine (37,7 m³/s). Prema podacima iz tabele vidljivo je da rijeka Žepa najveću srednju vrijednost proticaja, za navedeni period, ima u aprilu 5,85 m³/s a najmanju u julu 2,62 m³/s .

Srednje vrijednosti proticaja na rijeci Žepi u periodu od 1962. do 1985. godine (m³/s)

Rangiranje vodotoka riječnog sistema Žepe prema Šreveu ( Shreve R.L. 1967.) (Izvor: Topografska karta 1:50 000, List Višegrad 1, Vojnogeografski institut Beograd, 1982., List Zvornik 3, Vojnogeografski institut Beograd, 1968.)

U zapadnim dijelovima područja Žepe, a to su Međeđak, Ratak i sela Laze, Borovac i Mislovo, nema niti jednog izvora vode ni površinskog toka. Padavinske vode sa ovog prostora poniru sistemima prslina, pukotina i kanala i izbijaju na topografsku površinu u vidu izvora i vrela na više mjesta u neposrednoj blizini korita rijeke Žepe. S druge strane, sjeverni, istočni i južni dijelovi područja Žepe obiluju izvorima. To su najvećim dijelom kontaktni izvori, kod kojih se isticanje voda na topografsku površinu odvija na mjestu otvorenog podzemnog sistema, kontakta vodopropusne povlatne serije sa vododrživom podinskom serijom. Najizdašnije vrelo od koga Žepa dobija vodu je nedaleko od sela Stop, samo 4 km ispred njenog ušća. Ovo vrelo je u narodu poznato kao Šakirino vrelo (Qmin1200 l/s). Nalazi u podnožju krškog odsjeka na kome se primijećuju hidrološki aktivne i pasivne pukotine. S obzirom na izdašnost i način izlivanja vode može se reći da ima obilježja vrela voklijskog tipa, a voklijska vrela su vodonosna i izdašna vrela iz kojih se voda izlaznim kanalima iz dubine izliva na topografsku površinu. U neposrednoj blizini vrela nalazi se pećina većih dimenzija iz koje ističe voda samo u vrijeme povodnja ( sistem estavele).

Šakirino vrelo

Ulaz u pećinu u blizini Šakirinog vrela

Most na Žepi

Most u Purtičkom polju -"Ova sadasnja cuprija je hajr rahmetli hadzi Hasana Zimica i rahmetli hadzi Emina Hodzica. Nekada su ovdje pravili cupriju od brvana, ali ih je voda odnosila. Zeljeli su hadzi Hasan i hadzi Emin da njegove komsije imaju sigurnu cupriju. I imaju je. Svi su im zahvalni za njihovo hairli djelo"